Norveç’in Fonunda 1,8 Trilyon Dolar Var

Dünya genelindeki egemen varlık fonları, stratejik yatırımlarla risk yönetimi ve getiriyi en üst düzeye çıkarmaya çalışırken, Norveç’in varlık fonu farklı bir yaklaşım benimsiyor. Norveç Merkez Bankası’na bağlı Norges Bank Investment Management (NBIM) tarafından yönetilen bu fon, büyük ölçüde küresel endeksleri takip ederek, Norveç’in petrol ve doğalgaz gelirlerinden pasif bir gelir elde etmeyi hedefliyor.

Fon, 1990’ların başında tahvil yatırımları amacıyla kuruldu. Günümüzde, 1,8 trilyon dolarlık değeriyle dünyanın en büyük egemen varlık fonu konumuna geldi ve 5,5 milyon nüfuslu Norveç için enerji sektöründen daha fazla gelir sağlayarak dikkat çekiyor.

STRATEJİK Sınırlamalar ve Etkisi

Bloomberg’de yayınlanan bir analize göre, fonun en önemli özelliklerinden biri, sıkı yatırım kurallarıdır. Yatırımlar yalnızca Norveç dışındaki piyasalara yapılabilmektedir. Bu durum, doğal kaynak zenginliğinin yerel ekonomide dengesizlik yaratmasını önlemek amacıyla alınmış bir tedbirdir. Fonun yüzde 70’ini oluşturan hisse senedi yatırımları, toplam 44 ülkede bulunan 8,700 halka açık şirketi kapsayan FTSE Global All Cap endeksini takip ederken, geri kalan kısım devlet ve şirket tahvillerine yönlendirilmiştir.

KÜRESEL RİSKLER VE ZAYIF NOKTALAR

Bu pasif yatırım tarzı, fonun küresel piyasalardaki ani dalgalanmalara karşı savunmasız olmasına yol açabiliyor. Örneğin, 2025 yılının ilk çeyreğinde, ABD Başkanı Donald Trump’ın gümrük tarifesi tehditleri yüzünden piyasalarda yaşanan türbülans, fonun son altı çeyrekteki en büyük kaybını yaşamasına neden oldu. Bu durum, Norveç’te fonun geleceği üzerine yeni tartışmalar başlattı.

FARKLI YATIRIM STRATEJİLERİ

Norveç’in yaklaşımından farklı olarak, diğer egemen fonlar daha esnek stratejiler benimsiyor. Abu Dabi Yatırım Otoritesi, özel sermaye ve veri odaklı yatırımları öne çıkarırken, Mubadala sağlık ve finans sektörlerinde çeşitlilik sağlıyor. Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu, Vision 2030 kapsamındaki yatırımlarını madencilik, oyun ve teknoloji alanlarına yönlendiriyor. Singapur’un GIC fonu ise risk odaklı özel piyasa yatırımlarına yöneliyor.

FONUN KÖKENİ VE GELİŞİMİ

Norveç, 1969 yılında Kuzey Denizi’nde önemli petrol ve doğalgaz rezervlerini keşfetti. Ekonomik dengesizliği önlemek amacıyla sektörde sıkı düzenlemeler ve yüksek vergiler getirildi. 1990 yılında kurulan Petrol Fonu, 1996’da ilk transferini aldı ve 2006 yılında küresel emeklilik fonuna dönüşerek büyümesine devam etti. Fonun yıllık getirisi 2023 itibarıyla yüzde 7.45 olarak gerçekleşti; bu oran Abu Dabi’nin Mubadala Fonu’nun yüzde 10.1 ve Çin Yatırım Şirketi’nin yüzde 8.6 altında kalsa da, Singapur’un Temasek (yüzde 4.5) ve Kore Yatırım Şirketi’nden (yüzde 5.2) daha yüksek bir performans sergilemiştir.

ETİK YATIRIM İLKELERİ: SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK HER ŞEY

2004 yılından itibaren Norveç Varlık Fonu, Norveç Maliye Bakanlığı tarafından belirlenen ve parlamentodan onay alan etik yatırım ilkelerine sıkı bir şekilde bağlıdır. Fon, yolsuzluk, insan ve işçi hakları ihlalleri ya da ciddi çevresel zararlarla ilişkilendirilen şirketlere yatırım yapmamakta; nükleer silahlar, küme bombaları, tütün, kömür ve bazı fosil yakıt üreticilerini de portföyünden çıkarmıştır.

2024 yılı sonu itibarıyla, bu sebeplerden dolayı 67 şirket fonun dışına çıkarılmıştır. Bu şirketler arasında Myanmar ordusuyla iş yapan Adani Ports ve Batı Şeria’daki yasadışı yerleşimlerle bağlantılı Bezeq şirketi yer almaktadır.

FONUN GELECEĞİ: DEĞİŞİKLİK GÜNDEMDE Mİ?

Fonun ilk çeyrekte açıkladığı 40 milyar dolarlık (yüzde 0.6) kayıp, yatırım stratejisinin gözden geçirilmesi gerektiğini gündeme getirmiştir. Fonun toplam hisse yatırımlarının yüzde 40’ı ABD’de, yüzde 9’u ise ABD tahvillerindedir. Bazı Norveçli politikacılar, riskleri azaltmak için Avrupa odaklı yatırımların arttırılmasını savunuyor.

Muhafazakâr muhalefet ise, fonun Avrupa silah sanayisine yatırım yapabilmesi için nükleer silah üreticilerini dışlayan kriterlerin kaldırılmasını öneriyor. Hükümet ise fonun uzun vadeli stratejisine sadık kalacağını vurguluyor. Öte yandan, NBIM’in özel sermaye yatırımlarına yönelme çağrısı, yüksek ücretler ve şeffaflık endişeleri nedeniyle Maliye Bakanlığı tarafından reddedilmiştir.

FONUN TOPLUMA KATKISI

Fonun getirilerinden yıllık olarak yalnızca yüzde 3’e kadar olan kısmı devlet bütçesine aktarılabilmektedir. Bu durum, Norveç’teki refah devleti modelinin sürdürülebilmesine olanak sağlar. Fon, ücretsiz eğitim, sağlık hizmetleri ve sosyal güvenlik sistemine önemli katkılarda bulunmaktadır. 2024’te fon, Norveç bütçesinin yaklaşık yüzde 20-25’ini finanse etti. Ayrıca, Ukrayna’ya 50 milyar kron (yaklaşık 4,85 milyar dolar) destek sağlanması önerilmiştir.

YUMUŞAK GÜCÜN EKONOMİK YANSIMALARI

Fon, yalnızca Norveç’in ekonomik istikrarına değil, küresel ölçekte sürdürülebilir iş uygulamalarının yaygınlaşmasına da destek olmaktadır. 2024 yılında Tesla CEO’su Elon Musk’ın 56 milyar dolarlık rekor maaş paketine karşı oy kullanan fon, şirket genel kurullarında yapılan oylamaların yüzde 5’inde yönetimlerin önerilerine karşı muhalefet etmiştir. Bu da fonun yalnızca bir yatırım aracı değil, aynı zamanda küresel yönetişimi etkileyen bir güç olduğunu ortaya koymaktadır.