Türkiye, 2021 yılındaki Cumhurbaşkanı kararı ile İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesi üzerine süregelen hukuki ve toplumsal mücadelelerle tartışmalara devam ediyor. Kadının İnsan Hakları Derneği (KİH), bu çekilme kararına karşı yürüttüğü hukuki süreci Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’ne (AİHM) taşıma kararı aldı.
İstanbul Sözleşmesi’nden çekilme kararı, kadın örgütleri, hukukçular ve geniş toplum kesimlerinden büyük tepkilere yol açmıştı ve 20 Mart 2021 gecesi Cumhurbaşkanı kararıyla yürürlüğe girdi. Türkiye böylelikle, bir insan hakları sözleşmesinden tek taraflı olarak çekilen ilk ve tek ülke olma unvanını elde etti.
TARİHİ DURUŞMA VE DANIŞTAY’IN RED KARARI
Söz konusu kararın iptali için KİH’in de aralarında bulunduğu birçok kurum, Danıştay’a başvuruda bulundu. 28 Nisan 2022 tarihindeki duruşma, Danıştay tarihinin en fazla katılımcısının olduğu duruşma olarak kaydedildi. KİH’in açtığı davanın esas duruşması ise 28 Kasım 2023’te Danıştay 10. Dairesi’nde gerçekleştirildi.
Duruşmada, İstanbul Sözleşmesi’nden yalnızca “kâğıt üzerinde” çıkıldığı belirtilerek, toplumun geniş bir kesiminin sözleşmeye sahip çıkmaya devam ettiğine vurgu yapıldı. Ancak Danıştay 10. Dairesi, aralarında KİH’in de bulunduğu tüm başvuruları oy çokluğuyla reddetti ve Danıştay savcılarının aksi yöndeki görüşleri dikkate alınmadı.
AYM SÜRECİ VE BAŞVURU GEREKÇESİ
Red kararının ardından, Aralık 2024’te temyiz başvurusu reddedilince, KİH Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuruda bulundu. Başvuruda, “örgütlenme özgürlüğü” ve “adil yargılanma hakkı”nın ihlal edildiği savunuldu. Ancak daha önce Şenal Sarıhan ve 29 Ekim Kadınları Derneği gibi başka başvurularda AYM’nin gerekçesiz ret kararları vermesi, bu başvurudan umut alınamayacağı konusunda güçlü bir kanaat oluşturdu.
İç hukuk yollarının tükendiğini bildiren KİH, 18 Nisan 2025 tarihinde AİHM’e başvurdu.
AİHM’ye yapılan başvuruda şu ihlaller sıralandı:
Örgütlenme özgürlüğü
Adil yargılanma hakkı
Etkili başvuru hakkı
Ayrımcılık yasağı
Dernek, Türkiye’nin İstanbul Sözleşmesi’nden çekilmesinin hukuki bir zemine dayanmadığını; kararın anayasal bir dayanağının olmadığını, meşru bir amaç taşımadığını ve demokratik toplum düzeninde gerekli ya da orantılı bir işlem olmadığını vurguladı.
Ayrıca, çekilme kararının aşırı sağcı grupların siyasi baskısıyla alındığını ve bu karar sonrası kadınlara ve LGBTİ+’lara yönelik nefret söylemi ve şiddet olaylarının arttığını belirtti.
KİH, AİHM’ye gönderdiği başvuruda, mahkemenin Anayasa Mahkemesi kararını beklemesi durumunda tekrar başvuru yapabileceklerini de bildirdi.
“SÖZLEŞME BİZİM, VAZGEÇMİYORUZ”
KİH tarafından yapılan açıklamada, “Şiddetten uzak, özgür ve eşit yaşamak bir Cumhurbaşkanı kararıyla bizlere lütfedilmediği gibi, bir Cumhurbaşkanı kararıyla da elimizden alınamaz. Mahkemenin kararı ne olursa olsun bu gerçeği değiştirmez. Haklarımıza, varoluşumuza ve özgürlüğümüze yönelik politikalara karşı hem sokakta hem hukuk önünde mücadele etmeye devam edeceğiz. İstanbul Sözleşmesi bizim, vazgeçmiyoruz.” ifadeleri yer aldı.
AİHM’in bu başvuruya vereceği karar, sadece Türkiye’de değil; toplumsal cinsiyet eşitliğine karşı yükselen küresel tehditlere karşı da önemli bir emsal oluşturacak.
