Her Ay 10 Bin Kişi İşini Kaybedecek

Şehriban Kıraç / NEFES

Türkiye’nin istihdam ve ihracatının belkemiği olan hazır giyim sektörü zor bir dönemden geçiyor. Son iki yıl içerisinde tekstil ve hazır giyimde yaklaşık 300.000 kişi işini kaybetti. Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD) Başkanı Toygar Narbay, “Kâr etmek için değil, hayatta kalmak için destek istiyoruz” diyerek hükümeti üretimi öncelik haline getirmeye çağırdı. Narbay ile sektörün içerisinde bulunduğu krizi ele aldık.

* Gelinen noktada nasıl bir tablo ile karşı karşıyasınız?

2024 yılı itibarıyla 17.9 milyar dolar ihracat gerçekleştirdik ve kendi markalarımız için 8 milyar dolar üretim yaptık. Toplamda 26 milyar dolarlık üretim söz konusu. Tekstil ve hazır giyimde ise 40 milyar doların üzerinde yatırım mevcut.

3.9 milyar dolar da ithalat yaptık. Dış ticaret fazlası veren en büyük sanayi koluyuz ve tekstil sektörü ile birlikte 950.000 kişiye istihdam sağlıyoruz. Dünyada dördüncü, ihracatta ise altıncı büyük üretici konumundayız. Global pazardan aldığımız pay ise yüzde 3.48.

Pazar Kaybediyoruz

* Ama ihracat düşüyor?

2022’de yaşadığımız yüksek ihracat dönemine 2028-2029’da ancak ulaşabileceğimizi öngörüyoruz. 2024’nde dış ticarette negatif ayrıştık ve 1.3 milyar dolar ihracat kaybına uğradık. Bunun 330 milyon doları rekabet koşullarından kaynaklanıyor. 2025’e baktığımızda durum daha da kötüleşiyor. Haziran 2025 itibarıyla ihracat kaybımız 563 milyon dolara ulaşacak, yıl sonunda ise 1.5 milyar doları bulması muhtemel. Bu yılın ilk yarısında 430 milyon dolarlık kaybımız rekabetçilikten oldu.

* Yani rekabet edemiyorsunuz?

Evet, artık pazar kaybediyoruz. Fiyatlarımız oldukça yüksek. Geçen yıl ihracatımız yüzde 6 düşerken, Avrupa alımlarını yüzde 16 artırdı. Bu da bizim yüzde 22 pazar kaybetmemiz anlamına geliyor. 2020’de Türkiye’nin dünya hazır giyim ihracatındaki payı yüzde 3.81 iken, şu an yüzde 3.1’e gerilemiş durumda.

Bu tarihte görülmemiş bir değer. Avrupa’ya sattığımız ürünler pahalanıyor ve rekabet edemez hale geldik. İthalatımız 4 milyar dolara ulaştı. İthalat artışı ve ihracat düşüşü sonucu toplamda 4.6 milyar dolarlık üretim kaybına uğradık. Yüzde 30 vergiye rağmen yurt dışına üretim ve ithalat yapmak daha düşük maliyetli hale geliyor.

Dehşet Bir Rakam

* İhracat kaybı ve ithalat artışının istihdam üzerindeki etkisi ne oldu?

4.6 milyar dolarlık üretim kaybı sonucunda 145.000 kişi işini kaybetti. İki yıl içerisinde tekstil sektörüyle birlikte toplamda 300.000 kişi işsiz kaldı. Hazır giyimde her 1 milyar dolarlık kayıp, 31.500 kişinin işsiz kalması anlamına geliyor.

İlk dört ayda hazır giyim ithalatı yüzde 29 artarak 1.4 milyar dolara ulaştı. Yılın geri kalanında 1 milyar dolarlık daha ithalat yapmayı planlıyoruz. Eğer ihracatta 1 milyar dolarlık kayıp daha olursa, 63.000 kişi daha işini kaybedecek. Tekstilde her ay 10.000 kişi işsiz kalıyor. Yıl sonunda 100.000’in üzerinde kişinin işten ayrılması söz konusu. Bu, dehşet verici bir rakam.

Gol Yiyoruz

* Bu, kaç iş yerinin kapanacağı anlamına geliyor?

2023 yılında hazır giyimde çalışan toplam 27.000 firma mevcut ve toplam çalışan sayısı 735.000’di. Şu an bu sayı 571.000’e düştü. Şirketlerin yalnızca yüzde 1.3’ü 250 kişiden fazla istihdam sağlıyor. İstihdamın yüzde 29’unu, üretim ve satışların yüzde 40’ını bu büyük firmalar üstleniyor.

Desteği bu büyük firmalara vermek gerekiyor ki katma değer artsın. Bu yıl verilecek dış ticaret fazlası 18 milyar dolardan 12 milyar dolara gerileyebilir. İthalata dayalı bir büyümenin net bir şekilde gözlemlendiği ortada. Yurt dışından 10 Euro’ya alıp burada faiz çarpanıyla 15 Euro’ya satılan tişörtler mevcut. Girdilerimizin yüzde 40’ı döviz bazlı. Döviz baskılanırken ve enflasyon yüksek seyredince bu durum bizim aleyhimize oluyor.

* Enerji fiyatlarına yakın zamanda zam geldi, bu maliyetlerinizi artıracaktır.

Bu da bizi olumsuz etkiledi. Bizim kilosunu 15.2 dolara sattığımız bir ürünü Mısır 105 dolara, Uzak Doğu ise 9.5 dolara pazarlıyor. Kuzey Afrika’dan yüzde 44 ve Uzak Doğu’dan yüzde 60 daha pahalıyız. Müşteriler bu kadar yüksek fiyatlarla satın almak istemiyor. Son 2 yılda asgari ücret yüzde 249, enflasyon yüzde 138, faiz ise yüzde 258 artmış durumda. Geliri belirleyen döviz kuru ise yüzde 101 arttı.

* İflas ve konkordato açısından en riskli sektörlerdensiniz, bu artış devam edecek mi?

Çalışan ve şirket sayısı en yüksek olan sektör biziz. Büyük bir firmanın kapanması, yüzlerce kişinin işsiz kalması demek. En yüksek katma değeri sağlayan firmalara hiçbir destek verilmediğini de unutmamak gerekir.

Yıl Sonunda Çok Şirket Kapanacak

* Sektörde kâr düşüyor, daha ne kadar ayakta kalabilirsiniz?

İki yıldır zarar etmeksizin çalışmamız söz konusu değil. 2022’de yüzde 10.5 kâr elde ederken, 2024’te yüzde 5.1 ve 2025’te ise yüzde 4.5 zarar verdiğimiz görülüyor. İki yıl üst üste zarar etmek, öz kaynakların tamamen kaybetmesi anlamına geliyor. Bu da firmaların artık yola devam edemeyeceğine işaret ediyor. Yıl sonunda birçok şirket kapanacak; matematik bunu gösteriyor. Tüm şirketler zarar ediyor ve bu yılın ilk 6 ayında yaşanan zarar korkunçtu.

* Ne tür destekler talep ediyorsunuz?

Kâr etmek için değil, hayatta kalmak için destek istiyoruz. Kapasite kullanımları yüzde 60’lara düştü. Döviz kuru, enflasyon ile paralel hareket etmelidir. Azalan işletme sermayeleri, referans faizin yarısı kadar değişken faiz oranlarıyla uzun vadeye yayılmalıdır. KOBİ’lere çalışan başına 2.500 TL destek sağlanmalı ve Eximbank kredileri, toplam ihracat değerinin yüzde 16’sı seviyesine çıkarılmalıdır.

Faizden Kazanan Kral Gibi Yaşıyor

* Destek verilmezse ne olacak?

Bu bir tercih meselesi. “Paranı faize yatır, enflasyonun çok üstünde gelir elde et” algısı belki de istenen bir durum. O zaman neden üretelim, risk alalım ya da müşteri bulalım? Faizden kazananlar kral gibi yaşarken, biz sürekli para kaybediyoruz. Bu durumda üretim yapılması mümkün mü? Şu an üretim kapasitemizi kaybediyoruz. Yatırımcılar Mısır’a yöneliyor; bu ülkeye 40 milyar dolarlık bir yatırım yapılmış ve ajansları 1 milyon istihdam yaratmış durumda. Bu istihdam ne olacak? Bunlar da işsizler kervanına mı katılacak, sorulması gereken kritik bir nokta. Kendi yarattığımız bir sorunu kendi çözümlerimizle aşamayız. Yani bu enflasyonu sanayici üretmedi. Şu anda devlet desteği, bir tercih değil zorunluluk halini almış durumda.