Dünyanın En Büyük Varlık Fonunda Alarm Zilleri Çalıyor

Dünya genelindeki egemen varlık fonları, stratejik yatırımlar aracılığıyla riskleri yönetmeye ve getirilerini maksimize etmeye çalışırken, Norveç’in varlık fonu farklı bir strateji izliyor. Norveç Merkez Bankası’na bağlı Norges Bank Investment Management (NBIM) tarafından yönetilen fon, büyük oranda küresel endeksleri takip ederek Norveç’in petrol ve doğalgaz gelirlerinden pasif bir gelir elde etmeyi amaçlıyor.

1990’ların başında tahvil yatırımları için kurulan bu fon, günümüzde 1,8 trilyon dolarlık büyüklüğüyle dünyanın en büyük egemen varlık fonu olarak öne çıkıyor ve yaklaşık 5,5 milyon nüfuslu Norveç için enerji sektöründen çok daha fazla gelir sağlıyor.

Kısıtlı Yatırım Stratejisi, Büyük Etki

Bloomberg’de yayınlanan bir analize göre, fonun en dikkat çekici özelliklerinden biri katı yatırım kurallarıdır. Yatırımlar sadece Norveç dışındaki alanlarda yapılabilmektedir. Bu durum, doğal kaynakların zenginliğinin yerel ekonomide dengesizlik yaratmasını engellemek amacıyla uygulanmaktadır. Fonun yaklaşık yüzde 70’ini oluşturan hisse senedi yatırımları, 44 ülkedeki 8,700 halka açık şirketi içeren FTSE Global All Cap endeksini takip ediyor. Kalan kısmı ise Bloomberg Barclays tahvil endekslerine dayalı devlet ve şirket tahvillerine yönlendiriliyor.

Küresel Çalkantılarda Zayıf Nokta Ortaya Çıkıyor

Bu pasif yatırım yaklaşımı, fonun küresel piyasalardaki ani dalgalanmalara karşı daha kırılgan olmasına sebep olabiliyor. 2025’in ilk çeyreğinde, ABD Başkanı Donald Trump’ın gümrük tarifeleriyle ilgili tehditleri yüzünden yaşanan piyasa dalgalanması, fonun son altı çeyrekteki en büyük kaybını yaşamasına yol açtı. Bu durum, Norveç’te fonun geleceğine ilişkin yeni tartışmaların başlamasına neden oldu.

Farklı Fonlar, Farklı Stratejiler

Norveç dışında, diğer bazı egemen fonlar daha esnek yaklaşımlar benimsemekte. Abu Dabi Yatırım Otoritesi, özel sermaye ve veri odaklı yatırımlara öncelik verirken, Mubadala sağlık ve finans sektöründe çeşitlendirme yapıyor. Suudi Arabistan Kamu Yatırım Fonu ise Vision 2030 stratejisi çerçevesinde madencilik, oyun ve teknoloji sektörlerine yatırımlar yapıyor. Singapur’un GIC fonu, ABD’de riskli özel piyasa yatırımlarına yönelmiş durumda.

<h2(Fonun Kökeni ve Büyümesi

Norveç, 1969 yılında Kuzey Denizi’nde önemli petrol ve doğalgaz rezervleri buldu. Bu kaynak zenginliğinin ekonomik istikrarsızlık yaratmasını önlemek amacıyla sektör üzerinde katı düzenlemeler ve yüksek vergiler uygulandı. 1990 yılında kurulan Petrol Fonu, 1996 yılında ilk transferini almış ve 2006’da küresel emeklilik fonuna dönüşmüştür. 2023 itibarıyla fonun yıllık getirisi yüzde 7,45 olarak hesaplandı; bu oran, Abu Dabi’nin Mubadala Fonunun yüzde 10,1 ve Çin Yatırım Şirketi’nin yüzde 8,6 değerlerinin altında kalıyor ancak Singapur’un Temasek (yüzde 4,5) ve Kore Yatırım Şirketi’nin (yüzde 5,2) üstünde duruyor.

Etik Yatırım İlkeleri: Sürdürülebilirlik Odakta

2004 yılından bu yana Norveç Varlık Fonu, Norveç Maliye Bakanlığı tarafından belirlenip parlamentodan onaylanan etik yatırım ilkelerine bağlı kalarak hareket ediyor. Fon, yolsuzluk, insan ve işçi hakları ihlalleri ya da ciddi çevresel zararlara yol açan şirketlere yatırım yapmıyor. Ayrıca, nükleer silahlar, küme bombası, tütün, kömür ve belirli fosil yakıt üreticilerini de portföyünden dışlamaktadır.

2024 sonuna kadar bu nedenlerle 67 şirket fondan çıkarıldı. Bunlar arasında Myanmar ordusuyla iş yapan Adani Ports ve Batı Şeria’daki yasadışı yerleşimlerle bağlantılı İsrailli Bezeq şirketi de bulunuyor.

Fonun Geleceği: Değişim Kapıda mı?

Fonun ilk çeyrekte 40 milyar dolarlık (yüzde 0,6) kayıp açıklaması, yatırım stratejisinin revize edilmesi gerektiği yönündeki tartışmaları artırdı. Fonun yüzde 40’lık hisse yatırımı ABD’de; bu oran yüzde 9 ise ABD tahvillerinde yer alıyor. Bazı Norveçli siyasetçiler, riskleri azaltmak amacıyla daha fazla Avrupa merkezli yatırım yapılmasını savunuyor.

Muhafazakâr muhalefet, fonun Avrupa silah sanayisine yatırım yapabilmesi için, nükleer silah üreticilerini dışlayan kriterlerin kaldırılmasını öneriyor. Hükümet ise fonun uzun vadeli stratejisine bağlı kalacağına vurgu yapıyor. NBIM’in özel sermaye yatırımlarına yönelme çağrısı ise yüksek ücretler ve şeffaflık endişeleri nedeniyle Maliye Bakanlığı tarafından reddedilmiş durumda.

Fonun Kamuya Katkısı

Fonun yıllık getirilerinin yalnızca yüzde 3’e kadar olan kısmı devlet bütçesine aktarılabiliyor. Bu sayede Norveç’in refah devleti modeli sürdürülebiliyor. Fon, ücretsiz eğitim, sağlık hizmetleri ve sosyal güvenlik sistemine önemli katkı sağlıyor. 2024 yılında fon, Norveç bütçesinin yaklaşık yüzde 20-25’ini finanse etti. Ayrıca, Ukrayna’ya 50 milyar kron (yaklaşık 4,85 milyar dolar) destek sağlanması önerildi.

Yumuşak Gücün Ekonomik Hali

Fon, yalnızca Norveç’in ekonomik istikrarına değil, aynı zamanda dünya genelinde sürdürülebilir iş uygulamalarının yaygınlaşmasına da katkı sağlamaktadır. 2024 itibarıyla Tesla CEO’su Elon Musk’ın 56 milyar dolarlık rekor maaş paketine karşı oy kullanan fon, şirket genel kurullarında yapılan oylamaların yüzde 5’inde yönetimlerin önerilerine muhalif pozisyon aldı. Bu durum, fonun yalnızca bir yatırım aracı olmayıp, aynı zamanda küresel yönetişimi etkileyen bir güç olduğunu ortaya koyuyor.