Basın Özgürlüğünde Kötü Durum: Türkiye Son Sıralarda

Uluslararası Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF), her yıl yayımladığı “Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi” raporunu yayınladı.

2025 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde Türkiye, bu yıl bir basamak daha gerileyerek 159. sıraya düştü. Ülkenin bulunduğu bu sıralama ise “çok vahim” kategorisinde değerlendiriliyor.

Türkiye, 2002 yılında 99. sıradaysa, 2016’da 151, 2017’de 155, 2018 ve 2019 yıllarında 157. sıraya kadar gerilemiş, 2020’de 154, 2021’de 153, 2022’de 149, 2023’te 165 ve 2024’te 158. sırada yer aldı.

Endeksin tamamı ise şu şekildedir:

İsrail, Etiyopya ve Ruanda’nın Gerisindeyiz

İsrail ordusu, en az 43’ü görevde olmak üzere 200’e yakın gazeteciyi öldürmüş ve kuşatma altındaki bölgede medya karartması uygulamıştır. Endekste geçtiğimiz yıla göre 11 basamak düşen İsrail, 112. sırada yer aldı.

Doğu Afrika’da yer alan Uganda 143., Etiyopya 145. ve Ruanda 146. sıradadır. Hong Kong 140., Kuzey Kore 179. ve Eritre 180. sırada yer alırken, Çin 178. sıraya düştü.

Orta Asya’da Kırgızistan 144., Kazakistan ise 141. sıradadır. Orta Doğu’da ise Ürdün, basın özgürlüğünü kısıtlayan yasalar nedeni ile 15 basamak gerileyerek 147. sıraya düştü.

Tek Seslilik Egemen

RSF Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu, Türkiye’nin endeksteki gerilemesini kaygıyla karşıladıklarını belirtti. Dünya genelinde olduğu gibi Türk medyasının da ekonomik koşullar nedeniyle endekste düşüş yaşadığını vurgulayan Önderoğlu, şu ifadeleri kullandı:

“Medya sermayesinin ilan ve reklam gibi yollarla kamu eliyle ayrımcı bir şekilde desteklenmesi, eleştirel yayın organlarının keyfi para cezalarıyla hedef alınması ve dijital çağda bağımsız medyanın gelir modellerinin desteklenmemesi gibi nedenler Türkiye medyasını son yıllarda korkutucu bir kırılganlığa sürüklemiştir. Yasal ve fiziksel baskılardan bunalan gazetecilik, uzun yıllar demokratik düzenlemeler ve güvenceden mahrum kaldıktan sonra, şimdi de ekonomik istikrarsızlığın getirdiği darbe ile zayıflamaktadır. Karşı karşıya kaldığımız tehlike, medyada tek seslilik.”

Türkiye’nin Puanı 29,40

RSF Endeksi, uzmanların yanıtladığı soru kitabının “Politik”, “Güvenlik”, “Ekonomik”, “Sosyo-kültürel” ve “Yasal” olarak beş ana göstergeye bağlı olarak hazırlanıp katsayılara dayandırılmaktadır.

Hem Türkiye hem de dünya genelindeki gerileme gösteren “Politik” gösterge, devletin ve diğer siyasi aktörlerin baskıları karşısında medyanın bağımsızlığına yönelik destek ve saygının seviyesini belirlemektedir.

Geçen yıl 31,60 puan alan Türkiye, bu yıl ekonomik ve yasal koşulların etkisiyle 29,40 puana gerileyerek kaygı verici bir duruma gelmiştir.

Ekonomik Bağımsızlık Olmadan Özgür Basın Olamaz

Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde ekonomik gösterge, 2025’te daha önce görülmemiş bir düşüş göstererek büyük bir soruna dönüşmüştür. Rapora göre, basın özgürlüğü durumu ilk kez bu faktörle doğrudan ilişkili olarak zor bir durumda bulunmaktadır.

Özgür, bağımsız ve çoğulcu bir medyanın tesis edilmesi, istikrarlı ve şeffaf mali koşulların şart olduğunu belirten RSF Yayın Direktörü Anne Bocandé, “Ekonomik bağımsızlık olmadan özgür basın da olamaz. Haber medyası mali sıkıntılara düştüğünde, kaliteden ödün verme pahasına reyting yarışına kapılabilir ve kendilerini sömüren oligarkların ya da kamu karar alıcılarının kurbanı haline gelebilirler” dedi.

Bocandé, çıkılan tehlikeyi ise şu sözlerle ifade etti:

“Gazeteciler yoksullaştığında, dezenformasyon ve propaganda taraftarı olan basın düşmanlarına karşı koyabilme gücü de azalır. Gazeteciliği destekleyen ve maliyetli olan güvenilir bilgi üretimini sağlayan medya ekonomisini yeniden inşa etmemiz gerekiyor. Çözümler mevcut olsa da bunların geniş bir ölçekte hayata geçirilmesi gerekmektedir. Mali bağımsızlık, kamu yararına özgür ve güvenilir bilginin korunması için temel bir gerekliliktir.”

Medyaya Ket

RSF’nin 2025 Endeksi için elde ettiği veriler, değerlendirmeye alınan 180 ülkeden 160’ında (yüzde 88,9) medya kuruluşlarının mali istikrar sağlayamadığını göstermektedir.

Küresel olarak birçok ülkede ekonomik zorluklar, haber kuruluşlarının kapanmasına sebep olmaktadır.

Tunus, Arjantin ve Yunanistan’ın sıralamadaki düşüşü bu durumu yansıtmaktadır.

ABD İki Sıra Geriledi

Ekonomik göstergenin son iki yılda 14 puandan fazla düştüğü Amerika Birleşik Devletleri, geçtiğimiz yıla göre 2 basamak gerileyerek 57. sırada yer aldı.

RSF’nin Arizona, Florida, Nevada ve Pennsylvania’da gerçekleştirdiği ankete katılan gazeteci ve medya uzmanlarının yüzde 60’ından fazlası “gazeteci olarak geçinmenin zor” olduğunu belirtirken, yüzde 75’i ise “ortalama bir medya kuruluşunun ekonomik canlılığının zor olduğu” konusunda hemfikir oldu.

Eski Başkan Donald Trump’ın görev süresi içinde, ABD’nin bazı haber kuruluşlarına sağladığı finansmanın durdurulması da raporda yer aldı. Dünya genelinde 400 milyondan fazla insanın günde güvenilir bilgiye erişmekten yoksun kaldığı bilgisi verildi.

Öte yandan, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) aracılığıyla uluslararası yardım fonlarının dondurulması, yüzlerce medya kuruluşunu kritik ekonomik zorluklarla karşı karşıya bıraktı; özellikle Ukrayna’da bazılarını kapanmaya zorladı.

GAFAM (Google, Apple, Facebook, Amazon ve Microsoft) gibi büyük firmaların, genellikle gazeteciliği desteklemesi beklenen reklam gelirlerinin büyük bir kısmını ele geçirmesi dikkat çekti. Sosyal platformlarda reklam için yapılan toplam harcamanın 2023’e göre yüzde 14 artarak 2024’te 247,3 milyar dolara ulaşması bekleniyor.