Avrupa’nın Yarım Asırlık Rus Gazı Serüveni Sonlanıyor

Avrupa Birliği (AB), bazı üye ülkelerin itirazlarına rağmen yarım asırlık Rus gazı bağımlılığını sona erdirme yolunda kararlı adımlar atıyor. Enerji arz güvenliğini sağlamak amacıyla ABD ve Katar’dan sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) alımını artırırken, Norveç’ten ise boru gazı ithalatını yükseltiyor.

AB Komisyonu, Rusya’dan gaz ve petrol ithalatını kademeli olarak durdurmayı amaçlayan bir yasa teklifi hazırladı. Bu çerçevede, AB’nin Rus gazı kullanımının 1 Ocak 2028 itibarıyla fiilen sona ereceği öngörülüyor.

1964’TE SSCB DÖNEMİNDE BAŞLADI

AA muhabirinin edinilen bilgilere göre, Rus gazının Avrupa’ya taşınması için 1964 yılında faaliyete geçen Druzhba Boru Hattı ile başlayan ve Yamal-Avrupa, Soyuz, Kuzey Akım, TürkAkım gibi hatlarla devam eden serüven, Şubat 2022’de başlayan Rusya-Ukrayna Savaşı’nın ardından AB’nin Moskova’ya uyguladığı yaptırımlarla birlikte sona yaklaşmakta.

AB, 2021 yılında yıllık 413 milyar metreküp gaz tüketimine sahipti. Bu dönemde Rusya, AB’ye 150 milyar metreküp gaz ihraç ederek, savaş öncesi dönemde AB’nin toplam gaz ithalatının yüzde 45’ini karşıladı.

Şubat 2022’den itibaren, AB ilk yaptırım paketi ile Rus gazının Avrupa’daki depolama tesislerine erişimini yasakladı. Eylül 2022’de yaşanan patlamalar nedeniyle Kuzey Akım 1 ve 2 boru hatları devre dışı kalırken, Rus gazının AB’ye taşınmasında önemli aksamalar meydana geldi.

ADIM ADIM AZALIYOR

AB, Ukrayna üzerinden gerçekleştirilen gaz iletiminin 1 Ocak 2025 itibarıyla sona ermesiyle Rusya’dan yıllardır devam eden gaz ithalatını tamamen sonlandırma hedefini daha da yakınlaştırmış olacak.

AB’nin toplam boru gazı ve LNG ithalatı, 2021 yılında 336 milyar metreküp, 2022’de 333 milyar metreküp, 2023 yılında ise 289 milyar metreküp seviyelerinde gerçekleşti. 2024 yılı için ise bu rakamın 273 milyar metreküp olması bekleniyor. Rusya’dan AB’ye 2021’de 150,2 milyar metreküp, 2022’de 78,8 milyar metreküp, 2023’te 42,9 milyar metreküp ve 2024’te 51,6 milyar metreküp LNG ile boru gazı sevkiyatı gerçekleştirildi.

Bu yıl Rusya’dan AB’ye yapılacak LNG ve boru gazı sevkiyatının toplamda 36,5 milyar metreküp olması öngörülüyor.

AB’nin ithal ettiği gazda Rusya’nın payı, 2021’de yüzde 45 iken, 2024 yılı itibarıyla bu oran yüzde 19’a geriledi. Ukrayna üzerinden gelen gaz miktarının bu yıl başında sona ermesiyle bu oranın yüzde 13’e kadar düşmesi bekleniyor.

ABD, KATAR VE NORVEÇ PAYI ARTTI

Rusya’dan boru gazı alımını kademeli olarak azaltan AB, savaş sonrası dönemde LNG terminalleri ve yeniden gazlaştırma kapasitelerini artırmak için büyük yatırımlar gerçekleştirdi.

AB, 2021’de 164,3 milyar metreküp olan toplam yeniden gazlaştırma kapasitesini, 2022’de 185,8 milyar metreküpe, 2023’te 213,2 milyar metreküpe ve 2024 yılında ise 235,1 milyar metreküpe çıkardı. Bu yıl kapasitenin 263,9 milyar metreküpe ulaşması hedefleniyor.

Mayıs 2022’de yürürlüğe giren REPowerEU programı çerçevesinde gaz tüketimini azaltmayı amaçlayan AB’nin yıllık tüketimi, 2021’de 413 milyar metreküp iken, 2022’de 356,4 milyar metreküpe, 2023’te ise 330,5 milyar metreküpe geriledi. Tüketimin 2024 yılında ise 332 milyar metreküp civarında olması bekleniyor.

Gaz tüketimini düzenli bir şekilde azaltmaya çalışan AB, enerji sepetinde Rus gazının payını ciddi oranda düşürürken, kaybedilen Rus gazının yerini LNG ile ABD ve Katar, boru gazı ile Norveç doldurdu.

Norveç’ten gelen gazın payı 2021-2024 döneminde yüzde 29,2’den yüzde 49,6’ya yükselirken, ABD’den gelen LNG’nin payı da aynı dönemde yüzde 20’lerden yüzde 45’e ulaştı.

Rus gazını Avrupa’ya taşıyan Kuzey Akım 1, Kuzey Akım 2 ve Yamal-Avrupa boru hatlarının kapatılması ve Ukrayna’dan gelen gaz sevkiyatının durmasıyla Türkiye, TürkAkım Boru Hattı ile tek geçiş güzergahı olarak ön plana çıktı.

YASA TEKLİFİ HAZIRLANDI

AB Komisyonu, bu hafta başında Rusya’dan gaz ve petrol ithalatını kademeli olarak bitirmek için bir yasa teklifi hazırladı. Teklif doğrultusunda, üye ülkelerde Rusya kaynaklı boru gazı ve LNG’nin aşamalı olarak kullanımdan kaldırılması öngörülmekte.

İthalat yasağı çerçevesinde, yeni sözleşmeler ile Rusya’dan gaz alımı 1 Ocak 2026 tarihinde sona erecek. 17 Haziran 2025’ten önce imzalanan kısa vadeli sözleşmeler kapsamındaki gaz ithalatı 17 Haziran 2026’ya kadar devam edecek.

Ayrıca, deniz kıyısı bulunmayan ülkelerin uzun vadeli sözleşmelerle yaptıkları boru gazı teslimatlarına 2027 sonuna kadar izin verilecek. Böylelikle, 1 Ocak 2028 itibarıyla AB’nin Rus gazı kullanımı fiilen sona ermiş olacak.

İTİRAZLAR ‘NİTELİKLİ ÇOĞUNLUK’LA AŞILACAK

Söz konusu yasa teklifinin yürürlüğe girmesi için AB Konseyi’nde üye ülkelerin “nitelikli çoğunluk”la onay vermesi ve Avrupa Parlamentosu’nun da teklifi kabul etmesi gerekiyor. Macaristan ve Slovakya, enerji fiyatlarını artıracağı gerekçesiyle Rus gazına yönelik alım yasağına karşı çıkıyor. Ancak Konsey’in bu tür kararları nitelikli çoğunlukla alma yetkisi, itiraz eden ülkelerin veto hakkı olmadan sürecin ilerlemesine imkan tanıyor.

Bu durum, Macaristan ve Slovakya gibi muhalif ülkelerin baypas edilmesi girişimi olarak değerlendiriliyor.