Utanç Tablosu: Türkiye Basın Özgürlüğünde Son Sıralarda

Uluslararası Sınır Tanımayan Gazeteciler (RSF), her yıl yayımladığı “Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi” raporunu yayınladı.

2025 Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde Türkiye bu yıl bir sıra daha gerileyerek 159’uncu sırada yer aldı. Türkiye’nin bulunduğu sıralama “çok vahim” kategorisinde değerlendiriliyor.

Türkiye, 2002 yılında 99. sırada yer bulduğu listede, 2016’da 151, 2017’de 155, 2018 ve 2019’da 157’nci sıraya kadar gerilemiş; 2020’de 154, 2021’de 153, 2022’de 149, 2023’te 165, 2024’te ise 158. sırada gösterilmişti.

İsrail, Etiyopya ve Ruanda’nın Gerisindeyiz

İsrail ordusu, en az 43’ü görev başında olmak üzere 200’e yakın gazeteciyi öldürünce, kuşatma altındaki bölgede medya karartması uyguladı. Endekste bir önceki yıla göre 11 sıra gerileyen İsrail, 112’nci sırada yer aldı.

Doğu Afrika’da Uganda 143’üncü, Etiyopya 145’inci ve Ruanda 146’ncı sırada. Hong Kong 140’ıncı, Kuzey Kore 179’uncu ve Eritre 180’inci, Çin ise 178’inci sırada kendine yer buldu.

Orta Asya’da Kırgızistan 144’üncü, Kazakistan 141’inci sırada. Orta Doğu’da ise Ürdün basın özgürlüğünü kısıtlayan yasalar nedeniyle 15 sıra gerileyerek 147’nci sırada yer aldı.

Listenin tamamı şöyle…

Medyada Tek Seslilik Hakim

RSF Türkiye temsilcisi Erol Önderoğlu, Türkiye’nin endeksteki gerilemesini endişe ile karşıladıklarını ifade etti. Dünya genelinde olduğu gibi Türk medyasının da ekonomik faktörler aracılığıyla endekste gerileme gösterdiğine vurgu yapan Önderoğlu şunları söyledi:

“Medya sermayesinin ilan ve reklam gibi yollarla kamu eliyle ayrımcı bir şekilde desteklenmesi, eleştirel yayın kuruluşlarının keyfi tarzda para cezaları ile hedef alınması, dijital çağda bağımsız medyanın gelir modellerinin desteklenmemesi gibi etkenler, Türkiye medyasını son yıllarda endişe verici bir kırılganlığa sürükledi. Yasal ve fiziki süregiden baskılardan bunalan gazetecilik, uzun yıllar demokratik düzenleme ve güvenceden yoksun kaldıktan sonra şimdi de ekonomik istikrarsızlığın getirdiği darbeyle zayıflama gösteriyor. Karşı karşıya olduğumuz tehlike, medyada tek seslilik.”

Türkiye’nin Puanı 29,40

RSF Endeksi, uzmanların yanıtladığı soru kitapçığının “Politik”, “Güvenlik”, “Ekonomik”, “Sosyo-kültürel” ve “Yasal” olarak beş göstergeye yansıtılmasıyla belirleniyor.

Hem Türkiye hem de dünya genelinde gerileme gösteren “Politik” gösterge, devletin ve diğer politik aktörlerin medya üzerindeki siyasi baskıları karşısında medyanın bağımsızlığına yönelik destek ve saygının derecesini ölçüyor.

Geçen yıl 31,60 puan toplayan Türkiye, bu yıl ekonomik ve yasal şartların etkisiyle 29,40’a düştü.

Ekonomik Bağımsızlık Olmadan Özgür Basın Da Olamaz

Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’ndeki ekonomik gösterge 2025’te düşmeye devam ederek daha önce görülmemiş kritik bir eşiğe ulaştı. Rapora göre, basın özgürlüğünün durumu ilk kez bu etkenle dünya çapında zor duruma düştü.

Çoğulcu, özgür ve bağımsız bir medyanın güvence altına alınması istikrarlı ve şeffaf mali koşullar gerektiriyor. RSF Yayın Direktörü Anne Bocandé, “Ekonomik bağımsızlık olmadan özgür basın da olamaz. Haber medyası mali zorluklar yaşadığında, kaliteden ödün verme pahasına reyting yarışına kapılabilir ve kendilerini sömüren oligarkların ya da kamusal karar alıcıların kurbanı olabilirler” şeklinde konuştu.

Bocandé, karşılaşılan tehlikeyi şu sözlerle açıkladı:

“Gazeteciler yoksullaştığında, dezenformasyon ve propaganda karşısında basın düşmanlarına karşı koyacak araçları kalmaz. Gazeteciliği besleyen ve maliyetli olan güvenilir bilgi üretimini garanti altına alan bir medya ekonomisini yeniden tesis etmemiz gerekiyor. Çözümler mevcut fakat bunların geniş ölçekte uygulanması şart görünüyor. Mali bağımsızlık, kamu yararına hizmet eden özgür ve güvenilir bilginin güvence altına alınması açısından hayati bir koşuldur.”

Medyaya Ket

RSF’nin 2025 Endeksi için elde ettiği verilere göre, değerlendirmeye alınan 180 ülkeden 160’ında (yüzde 88,9) medya kuruluşları mali istikrar sağlayamıyor.

Küresel ölçekte ülkelerin neredeyse üçte biri ekonomik zorluklarla yüzleşirken, bu durum birçok haber kuruluşunun kapanmasına yol açıyor.

Tunus (11 sıra gerileyerek 129. sıraya), Arjantin (21 sıra gerileyerek 87. sıraya) ve Yunanistan da (89. sırada) bu durumu yansıtmakta.

ABD İki Sıra Geriledi

Amerika Birleşik Devletleri, ekonomik göstergenin iki yılda 14 puandan fazla düştüğü bir süreçte, geçtiğimiz yıla göre 2 sıra gerileyerek bu yıl 57’nci sırada yer aldı.

RSF’nın Arizona, Florida, Nevada ve Pennsylvania’da gerçekleştirdiği ankette yer alan gazeteci ve medya uzmanlarının yüzde 60’ından fazlası “gazeteci olarak geçinmenin zor olduğu” ve yüzde 75’i de “ortalama bir medya kuruluşunun ekonomik canlılığının zor durumda olduğu” konusunda hemfikir.

Donald Trump’ın ikinci görev döneminde ABD, Küresel Medya Ajansı (USAGM) tarafından Amerika’nın Sesi (Voice of America) ve Özgür Avrupa Radyosu / Özgürlük Radyosu (Radio Free Europe/Radio Liberty) gibi bazı haber kuruluşlarına sağlanan finansmanın durdurulduğu ifade edilmektedir. Ayrıca raporda dünya genelinde 400 milyondan fazla insanın her gün güvenilir bilgi erişiminden mahrum kaldığı kaydedildi.

Rapor aynı zamanda, ABD Uluslararası Kalkınma Ajansı (USAID) aracılığıyla uluslararası yardım fonlarının dondurulmasının, yüzlerce medyayı kritik ekonomik istikrarsızlığa sürüklediğini; özellikle Ukrayna’da bazılarını kapanmaya zorladığını belirtti.

GAFAM’ın (Google, Apple, Facebook, Amazon ve Microsoft) genellikle gazeteciliği destekleyen reklam gelirlerinin giderek artan bir kısmını aldığı belirtilen raporda, sosyal platformlarda reklam için yapılan toplam harcamanın 2023’e göre yüzde 14 artarak 2024’te 247,3 milyar dolara yükseldiği öne sürülmektedir.