Savaş Lojistiği Sarsıyor

İran ile İsrail arasındaki artan çatışmalar, Orta Doğu’daki lojistik altyapıyı ve küresel tedarik zincirlerini ciddi şekilde tehdit ediyor.

Bölgedeki gerilim, özellikle deniz ve kara yolu taşımacılığındaki güvenlik kaygıları nedeniyle ticaret akışında sıkıntılara ve maliyet artışlarına yol açmakta.

Stratejik Hürmüz Boğazı, Kızıldeniz ve Akdeniz gibi kritik güzergahlardaki yüksek tansiyon, uluslararası taşımacılık firmalarını alternatif rotalar aramaya zorlamakta.

Sigorta şirketlerinin risk primlerini artırması, navlun fiyatlarının yükselmesine yol açarken, konteyner taşımacılığındaki gecikmeler, gıda, enerji, elektronik ve ilaç gibi birçok sektörü olumsuz etkilemekte.

Uzmanlar, çatışmaların devam etmesi durumunda, sadece bölgesel değil, küresel ölçekte de üretim zincirlerinde önemli bir kırılma yaşanabileceğine dikkat çekiyor.

Aksamalar Yaşanıyor

Marmara Üniversitesi Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü Başkan Yardımcısı Prof. Dr. Ali Arı, Orta Doğu’daki çatışmaların deniz yollarındaki sigorta maliyetlerini ve güvenlik risklerini artırarak taşımacılık akışını etkileyebileceğini belirtti.

Arı, bölge ülkelerinin hazırlıklarını göz önünde bulundurarak, şöyle devam etti:

“Son yıllarda, özellikle İran’ın Hürmüz Boğazı’nı kapatma tehditleri ve Yemen’deki İran destekli Husilerin ticari gemilere yönelik saldırıları, komşu ülkeleri alternatif ticaret koridorları geliştirmeye zorluyor. Örneğin, Suudi Arabistan Basra Körfezi’ni Kızıldeniz’e bağlayacak bir demiryolu projesini hayata geçirmeyi planlıyor. Kuveyt kara yoluyla Umman’a bağlanacak bir demiryolu için anlaşma imzaladı. Türkiye de Irak ile işbirliği yaparak, Basra bölgesinden Akdeniz’deki Ceyhan limanına ulaşacak yeni bir petrol boru hattı için ön anlaşmaya vardı. Bu hat, günlük 1,5 milyon varil kapasiteli olarak planlanmış olup, Körfez petrolünün Hürmüz Boğazı’na uğramadan Akdeniz’e ulaşmasını mümkün kılacak.”

Ancak Arı, Hürmüz Boğazı ve benzeri kritik noktaların tamamen bypass edilmesinin gerçekçi olmadığını da ekleyerek, alternatif boru hatlarının sınırlı kapasitede olduğunu ve çoğunun halihazırda operasyonlarda kullanıldığını vurguladı.

Tedavi zincirlerindeki kırılganlığın sadece enerjiyle sınırlı olmadığını belirten Arı, “Orta Doğu’daki çatışmalar, küresel ticaretin diğer alanlarında da lojistik aksamalar oluşturabiliyor. Geçmişte yaşanan tecrübeler, bölge ülkelerinin bu tür krizlere hazırlığının yetersiz olduğunu gösteriyor. Örneğin, 2023’te Yemen’de Husilerin saldırıları, Kızıldeniz’deki Bab el-Mendeb geçişini tehlikeye attığında, birçok konteyner gemisi rotasını Afrika’nın Ümit Burnu etrafından dolaşacak şekilde değiştirdi. Bu zorunlu rota değişiklikleri, Süveyş Kanalı üzerinden Avrupa-Asya arasında deniz trafiğini azalttı ve konteyner navlun maliyetlerinin artmasına neden oldu.” şeklinde konuştu.

Uzun vadede yeni güzergahların bir nebze rahatlama sağlayabileceğini ifade eden Arı, “Haziran 2025 itibarıyla, bölge ülkeleri krizlerden ders çıkararak alternatif hatlara odaklansa da, mevcut tedarik ve lojistik düzeni büyük ölçüde dar boğazlara bağımlı. Şu anki hazırlık seviyeleriyle alternatif güzergahlar sadece kısmi ve geçici çözümler sunmaktadır. Kalıcı çözüm için bölgesel istikrar sağlanmalı ve altyapı yatırımları hızla tamamlanmalıdır.” dedi.

Panik Alımları Artıyor

Uluslararası Taşımacılık ve Lojistik Hizmet Üretenleri Derneği (UTİKAD) Yönetim Kurulu Başkanı Bilgehan Engin de, İsrail-İran geriliminin bölge ülkeleri ve enerji fiyatları üzerinde zincirleme etkiler yaratabileceğine dikkat çekti.

Engin, “Bölge ülkeleri, enerji üretiminde ve ihracatında büyük bir güç olduğundan, süregelen çatışmalar ekonomik etkileri derinlemesine sarsabilir.” diyerek, ayrıca şunları vurguladı:

“Mısır, Hindistan, Bangladeş, Afrika ülkeleri, Katar, Suudi Arabistan ve Türkiye çatışmadan etkilenen başlıca ülkeler. Mısır’a giden İsrail gaz akışının kesilmesi, tesislerde üretimin durmasına yol açtı ve bu durum Avrupa ve Afrika pazarını olumsuz etkileyecek. Enerji altyapısı güçlü olan Katar’da Hürmüz Boğazı’nın kapatılma riski nedeniyle lojistik gecikmeler gözlemleniyor. Suudi Arabistan’da güvenlik tehditleri nedeniyle taşıma maliyetleri yükselmektedir. Belirsizlikler sebebiyle bazı ürünlerde satışlar durma noktasına geldi ve bir takım ülkeler erken sipariş ve stoklama eğilimine yöneldi. Bu durum kısa vadede arzın daralmasına ve panik alımlarına neden oldu.” şeklinde konuştu.

Hürmüz Boğazı’nın lojistik sektöründeki kritik önemini de aktaran Engin, bu boğazın dünya petrolünün yüzde 20’sinin taşımasında rol oynaması nedeniyle dünya ekonomileri açısından hayati bir öneme sahip olduğunu vurguladı.

Engin, ABD’nin İran nükleer tesislerine yönelik olası bir saldırısını da değerlendirerek şunları ekledi:

“İran’ın Hürmüz Boğazı’nı mayınlamaya ve Yemen’deki İran destekli Husilerin Kızıldeniz’deki gemilere saldırıya geçeceği yönündeki iddialar gündemde. Petrol ve gaz taşıyan gemiler için stratejik konumdaki Hürmüz Boğazı’nın kapatılması, petrol fiyatlarında ani artışlar ve küresel arz zincirinde bozulmalara yol açabilir. Süveyş Kanalı’nın geçilememesi nedeniyle alternatif rotalar, küresel tedarik zincirinin devamlılığı açısından önemli hale gelmiştir. Gemi rotalarının çeşitlendirilerek Hürmüz yerine Ümit Burnu gibi uzun alternatiflere yönelmesi, bu süreç içerisinde transit süresi, maliyetleri ve sigorta primlerini artırarak enerji ve hammadde fiyatlarına yansıyabilir.” şeklinde sözlerini tamamladı.