Toplumsal Düşünce ve Araştırmalar Merkezi (TODAM) tarafından oluşturulan “Toplumun Görünümü 2024” adlı kapsamlı rapor, Türkiye toplumunun son on yıl içindeki değişimini ortaya koyuyor. Rapor, Enes Koru ve Şüheda Nur Uzuntaş tarafından kaleme alındı ve demografi, hane yapısı, ekonomi, eğitim, sağlık, hukuk ile çalışma hayatı gibi birçok alanda çarpıcı bulgular barındırıyor.
Nüfus Artışı Yavaşladı, Türkiye Yaşlanıyor
Rapor, Türkiye’deki nüfus artış hızının %1,1’e düştüğünü gösteriyor. Toplam doğurganlık oranı 1,51 ile, nüfusun kendini yenileyebilmesi için gereken 2,1 seviyesinin altına inmiş durumda. 0-14 yaş grubunun toplam nüfusa oranı %20,9 iken, 65 yaş ve üzeri nüfusun oranı ise %10,6’ya çıkmıştır. Ortanca yaş 34 olarak belirlenirken, 40-44 yaş grubu, nüfus piramidinin en kalabalık kısmını oluşturuyor.
Küçülen Haneler, Değişen Aile Yapısı
Son 14 yılda hane halkı büyüklüğü istikrarlı bir şekilde küçülmüştür. 2010 yılında 3,68 kişi olan ortalama hane halkı büyüklüğü, 2024 itibarıyla 3,11 kişiye düşmüştür. Bu durum, geç evlilik, azalan çocuk sayısı ve yavaşlayan nüfus artışı ile doğrudan ilişkilidir.
Klasik “anne-baba-çocuk” yapısına sahip çekirdek aile, artık toplumda baskın bir model konumunda değil. 2014 yılında %45 olan bu modelin oranı, 2024’te %38’e gerilemiştir. Aynı dönemde tek ebeveynli, tek kişilik ve alternatif hane yapılarında artış gözlemlenmektedir. Günümüzde her beş haneden biri tek kişiden oluşmaktadır. Özellikle genç yetişkinler ve yaşlı kadınlar arasında yalnız yaşam eğilimi belirgin bir trend halini almıştır.
Evlilik Azalıyor, Boşanma Artıyor
Evlilik oranları düşerken, boşanma oranları artış göstermektedir. 2023 yılı itibarıyla kaba evlenme hızı binde 6,63, kaba boşanma hızı ise binde 2,01 olmuştur. Bu yıl içinde 565 bin çift evlenirken, 171 bin çift boşanmıştır. Bu durum, her üç evliliğe karşılık bir boşanma yaşandığını ve aile yapısında sürdürülebilirlik açısından yapısal kırılganlıklar oluştuğunu ortaya koymaktadır.
Ayrıca, kadınların ortalama ilk evlenme yaşı 25,8’e, erkeklerin ortalama ilk evlenme yaşı ise 28,3’e çıkmıştır. İlk doğum yaşı 29,2 olarak ölçülmüştür. Bu durum, annelik sürecinin giderek ertelendiğini göstermektedir.
Yoksulluk ve Kırılganlık Sürüyor
2024 yılı itibarıyla çocuklarda yoksulluk ya da sosyal dışlanma riski yüksek seviyelerde kalmaya devam etmektedir: %38,9. Bu oran, çocukların yaklaşık dörtte birinin maddi yoksunluk, düşük gelir ve işsizlik gibi çoklu kırılganlıklarla karşı karşıya olduğunu göstermektedir. 15-17 yaş grubundaki çocukların işgücüne katılım oranı ise %19,6’ya yükselmiştir.
Ayrıca, yaşlı nüfusun dörtte biri yoksulluk ya da sosyal dışlanma riski altında yaşamaktadır. 15-24 yaş arasındaki gençlerin %22,9’u eğitim ve istihdamda yer almamaktadır.
Barınma Güvencesi Zayıflıyor
Konut ve kira harcamaları, hane halkı bütçesinin yaklaşık dörtte birini oluşturmakta olup, bunu gıda ve içecek giderleri izlemektedir. Ev sahipliği oranı düşerken, konut fiyatları ve kira artışları nedeniyle barınma hakkı önemli bir kırılganlık alanı haline gelmiştir. Bu durum, özellikle dar gelirli haneler için ciddi bir sosyal sorun oluşturmaktadır.
